Ratovale u tajnosti i promenile istoriju Srbije: O ovim ratnicama niko nije smeo da priča - maskirale se u muškarce, osvajale ordenje...
U istoriji ratova koji su obeležili Srbiju, često se govori o generacijama muškaraca na frontu, ali mnogo manje o ženama koje su nevidljivo, hrabro i odlučno učestvovale u borbama, često skrivajući svoj pol ili prelazeći granice tradicionalnih uloga. Te priče, iako manje poznate široj javnosti, otkrivaju svet snage, otpornosti i ogromne žrtve.
Milunka Savić - Srpska "Jovanka Orleanka"
Najpoznatija među njima je Milunka Savić, žena koja je postala najodlikovanija borbena učesnica u istoriji ratovanja i simbol hrabrosti jugoslovenskih ratova.
Milunka se 1912. godine prijavila za vojnu službu u Prvom balkanskom ratu kao muškarac - zbog toga što je njenom bolesnom bratu pretila služba na frontu, i ona je odlučila da ga zameni. Presekla je kosu, obukla mušku uniformu i prijavila se pod imenom "Milun Savić".
Na bojištu je pokazala izuzetnu hrabrost i borbenu veštinu. Bila je ranjena devet puta u više bitaka tokom Balkanskih ratova i Prvog svetskog rata. Po otkrivanju njene prave polne pripadnosti, komanda je pokušala da je prebaci u sanitetske jedinice, ali se Milunka odlučno borila da ostane među borcima na frontu.
Za svoju hrabrost dobila je brojne medalje i priznanja, uključujući Orden Karađorđeve zvezde sa mačevima, francuski Légion d’Honneur (dvaput), Croix de Guerre i ruski Orden Svetog Georgija.
Flora Sands - Britanka u srpskoj vojsci
Još jedna neobična priča dolazi iz Prvog svetskog rata - Flora Sandes, Britanka koja se pridružila srpskoj vojsci kao borac. Iako strane volonterke često služe kao medicinske sestre, ona je formalno postala vojnik u srpskoj vojsci, napredovala do čina senior captain (kapetana) i bila odlikovana.
Njena priča pokazuje kako su žene iz različitih krajeva sveta učestvovale u borbama Srbije.
Lesli Džoj Vajthed - anonimna borbena inženjerka
Zanimljiv primer iz istog perioda je Lesli Džoj Vajhed (Leslie Joy Whitehead), Kanađanka koja je služila u "Kraljevskoj srpskoj vojsci" kao inženjer i stražar, pa čak i kao zarobljenica u bugarskom logoru.
Lepa Radić - tinejdž heroine iz Drugog svetskog rata
Tokom Drugog svetskog rata, žene su imale značajnu ulogu i na frontu i u pokretu otpora. Lepa Radić (1925–1943) bila je aktivni borac partizana, uhvaćena od Nemaca, mučena i osuđena na smrt sa samo 17 godina.
Odbila je da izda svoje saborce i ostala simbol hrabrosti i otpora.
Danica Milosavljević - kapetan partizanske vojske
Još jedna značajna figura iz Narodnooslobodilačkog rata bila je Danica Milosavljević, koja je tokom Drugog svetskog rata postala kapetan Jugoslovenske narodnooslobodilačke vojske i ostala zapamćena kao "narodni heroj".
Širi kontekst žena u Velikom ratu
Zvanični izvori, poput Ministarstva odbrane Srbije, beleže da su u Velikom ratu žene ipak bile prinuđene da rade zajedno sa muškarcima, uprkos tadašnjoj zabrani pristupa frontu. Neki od tih boraca su upravo pomenute heroine, ali i druge koji su se borili rame uz rame sa muškarcima, često prešavši društvene barijere.
Zašto su ove priče važne?
Iako su mnoge od ovih žena ostale dugo u senci istorijskih narativa fokusiranih na muškarce, njihova hrabrost, inovativnost i žrtva su deo srpskog i svetskog ratnog nasleđa. Njihove sudbine nisu samo anegdote, one pokazuju kako su žene sposobne da preuzmu najteže zadatke čak i u onim vremenima kada im društvo to nije dozvoljavalo.